هورمون ماده‌ای شیمیایی است که در غدد درونریز ساخته شده...
انواع
به روشهای مختلفی میتوان هورمونها را تقسیم بندی کرد بر اساس ساختار ، اندام تولید کننده یا محل ترشح
- بر اساس ساختار مولکولی در بدن انسان چهار نوع کلی هورمون وجود دارد: هورمونهای استروییدی مانند هورمونهای جنسی ، آمینو اسیدی ، هورمونهایی که از اسید های چرب مشتق میشوند و هورمون های پپتیدی. گیرنده‌های هورمونهای آمینو اسیدی در روی سلولهای هدف قرار دارد و گیرنده‌های هورمونهای استروییدی در درون سیتوپلاسم و یا روی هسته قرار دارند.
- بر اساس اندام تولید کننده هورمون در بدن انسان مانند: هورمونهای هیپوفیزی ، هورمونهای تیروئیدی ، هورمونهای غده فوق کلیوی ، هورمونهای جنسی و ...
- بر اساس محل ترشح هورمون ؛ غدد درونریز مانند هیپوفیز ، هیپوتالاموس و تیروئید و... ، غدد برون ریز مانند غدد بزاقی ، کبد و پستان .
هورمونهای استروییدی
این هورمون ها دارای هسته ای هستند که از کلسترول مشتق می شوند. هورمون های قشر فوق کلیه (کورتیزول و آلدوسترون)، هورمون های تخمدان ها (استروژن و پروژسترون)، هورمون بیضه ها (تستوسترون) و هورمون جفت (استروژن و پروژسترون)- به طورکلی هورمون های غدد تولید مثل- و متابولیت های فعال ویتامین D جزو این دسته اند.
هورمون های پپتیدی
هورمون هایی که بین سه تا 199 آمینواسید دارند در این گروه قرار می گیرند مثل هورمون رشد ، انسولین، هورمون ضد ادراری. این هورمونها می‌توانند پپتید ساده باشند (مثل انسولین) یا گلیکوپپتید مانند FSH و LH
هورمونهای آمینی
هورمونهایی که فقط از یک اسیدآمینه (مشتقات اسیدآمینه تیروزین) تشکیل یافته‌اند که شامل هورمونهای تیروییدی و کتکول آمینها می‌باشند برخی از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح میشوند. کاتکول آمینها عبارتند از دوپامین ، آدرنالین و نورآدرنالین .
هورمونهای پروستانوئیدی
این گروه تحت عنوان پروستاگلاندین ها شناخته می شوند و از اسیدهای چرب غیراشباع ساخته می شوند. در برخی تقسیم بندیها این گروه را از هورمونها مجزا مینمایند.
تعدادی از هورمونها
معروفترین هورمونهای بدن عبارتند از انسولین، گلوکاگون، هورمون رشد، هورمونهای تیروئید، پاراتورمون، کلسی تونین، کورتیزول، هورمونهای جنسی مانند تستوسترون، استروژن و پروژسترون، رنین، آلدوسترون، آنژیوتانسین، هورمون ضد ادراری، اکسی توسین، پرولاکتین و....
گیرنده های هورمونها
اولین مرحله برای شروع اثر هورمون، اتصال به گیرنده های اختصاصی در سلول هدف است. سلول هایی که چنین گیرنده هایی ندارند به هورمون پاسخ نمی دهند به همین دلیل است که هورمونها اختصاصی عمل میکنند. گیرنده‌های هورمون ها در غشاء سلول هدف ، در سیتوپلاسم و یا در هسته قرار دارند. پس از اتصال هورمون به گیرنده خود، معمولاً زنجیره‌ای از واکنش ها درسلول آغاز می شود که هر مرحله آن، از مرحله قبلی قوی تر است. در نتیجه مقدار بسیار کمی از هورمون می‌تواند تاثیر بسزایی در سلولهای متعدد داشته باشد.
موقعیت انواع گیرنده های هورمونی عبارت است از:
گیرنده در سطح و یا غشاء سلولی: این نوع گیرنده ها مخصوص هورمون های پپتیدی و کاتکول آمین ها هستند.
گیرنده در داخل سیتوپلاسم: گیرنده های مربوط به هورمون های استروئیدی اغلب در سیتوپلاسم قرار دارند.
گیرنده در داخل هسته: گیرنده های مربوط به هورمونهای تیروئید در هسته قرار دارند.
البته این را هم باید بدانیم که تعداد گیرنده ها و نیز حساسیت آن ها به هورمون نیز بسیار مهم است. برخی از هورمون ها موجب افزایش و برخی سبب کاهش تعداد گیرنده می شوند.
غلظت خونی
اکثر هورمون ها در مقادیر بسیار کم ترشح می شوند لذا غلظت هورمون ها در خون از یک پیکوگرم در میلی لیتر تا چند میکروگرم در میلی لیتر متغیر است.
بعضی از هورمونها بصورت موضعی اثر میکنند ولی مهمترین راه انتقال هورمونهای درونریز وقتیکه اندام هدف از محل ترشح فاصله دارد گردش خون است. حمل و نقل هورمون ها در خون به دو صورت محلول در آب و اتصال به پروتئین های خون می باشد. هورمون های پپتیدی و کاتکول آمین ها به راحتی در آب حل شده و به محل هدف خود منتقل می شوند. ولی هورمون های استروئیدی و تیروئیدی در حالت متصل به پروتئین های پلاسما در خون جا به جا می شوند.
غلظت یک هورمون در خون وابسته است به سرعت ترشح هورمون به خون و سرعت برداشت هورمون از خون (پاک سازی) . گاه برداشت هم توسط اندام هدف صورت میگیرد و هم توسط اندامهای تصفیه کننده مانند کبد و کلیه .
تنظیم ترشح
س از این که یک محرک هورمون را آزاد می کند، شرایط یا فرآورده های حاصل از هورمون ادامه آزاد سازی آن را مهار می کنند. یعنی هورمون با ایجاد یک اثر منفی (فیدبک منفی) از ترشح بیش از حد هورمون یا فعالیت بیش ازحد بافت هدف پیشگیری می کند.
در اغلب موارد میزان فعالیت بافت هدف تعیین کننده تنظیم هورمون است. بنابراین زمانی که فعالیت بافت هدف از یک سطح مناسب بیشتر شود، پیام فیدبکی را به غده درون ریز می فرستد تا ترشح هورمون را کاهش دهد. مثلا کاهش سطح کلسیم خون موجب ترشح هورمون پاراتیروئید و افزایش آن موجب کاهش ترشح این هورمون میشود. گاه این پیام فیدبکی دو مرحله ای است مثلا افزایش هورمون تیروئید موجب اثر بر هورمون هیپوتالاموس (TRH) و اثر نهایی بر هیپوفیز (هورمون TSH) میشود.
در برخی مواقع نیز تأثیر بیولوژیک هورمون به افزایش ترشح هورمون می انجامد که به نام فیدبک مثبت موسوم است مثلا تاثیر جسم زرد بر ترشح پروژسترون.
دستگاه درونریز
دستگاه درونریز مجموعه‌ای از غده‌ها و سلول‌هایی هستند که هرکدام هورمونی ویژه را با هدف تنظیم کارکرد بدن به جریان خون تراوش میکنند. سامانه غدد درونریز از مجموعه‌ای از غدد درون‌تراوا که مواد شیمیایی تحت عنوان هورمون تولید میکنند، تشکیل شده‌است.
