آب های سطح زمین

آب های سطحی بر روی زمین جاری وگاهی...


     جالبه حتما ببینید        

                       

                    

گستردگی آب در کره زمین

یک یخکوه در حوالی ایسلند

اگر کسی از فضا به زمین نگاه کند، زمین را سیاره‌ای آبی رنگ و پر از آب خواهد دید. حجم کل آب‌های موجود در کره زمین، رقمی در حدود ۱٬۴۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مکعب تخمین زده شده‌است.

کمبود آب

اگر چه حجم کلی آب‌های موجود بر روی زمین نسبتاً زیاد می‌نماید اما متجاوز از ۹۷٪ این آب‌ها در دریاها و اقیانوس‌ها متمرکز هستند و حدود ۲٪ نیز به صورت یخ و یخچال‌ها در مناطق قطبی تجمع یافته‌است. از یک درصد آب باقی مانده نیز بخش زیادی در اعماق زمین بوده که استخراج آن مشکل و از دسترس انسان به دور است. بعضی بر این باورند که جنگ بعدی یا همان جنگ جهانی سوم بر سر آب می‌باشد که بعضی از کشورها با کمبود آب مواجه شده و به کشورهای پرآبتر حمله وآنها را تصرف مینماید در این جنگ همیشه قویترها پیروزاند

آب‌های موجود در دریاچه‌ها

آب‌های موجود در دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و اتمسفر (آب قابل بارش) فقط ۰٫۰۱۴۲ درصد کل آب‌های جهان را تشکیل می‌دهند که رقم بسیار اندکی است. و این در صورتی است که اگر آب‌های موجود در سراسر کره زمین به طور یکنواخت در سطح دنیا توزیع شود ارتفاعی برابر ۲٫۷۴۵ متر را تشکیل خواهد داد.چنان که می دانیم مساحت کره ی زمین 510607000 کیلومترمربع می باشد که به صورت عموم 360607000 کیلومتر مربع آن را آب و در حدود 150 میلیون کیلومتر مربع دیگر آن را خشکه تشکیل می دهد.

آب های روی زمین به صورت مایع، جامد و در فضا به صورت بخار وجود دارد. در بدو پیدایش زمین- موقعی که بخارات آب به بارندگی مبدل گردید- آب در دره ها جریان پیدا کرده، دریاها و نهرها را به وجود آورد. بعداً این آب ها به دلیل سیالیتی که دارند، قسمت های فرورفته ی زمین را اشغال کرده، به تناسب وسعت کم و زیاد خود، اقیانوس ها، بحرها یا بحیره ها، جهیل ها یا دریاچه ها را پدید آوردند.

اقیانوس ها و بحیره ها:
چنان که می دانیم امروز در روی زمین پنج اقیانوس وجود دارد: اقیانوس آرام یا اقیانوس کبیر، اقیانوس اطلس، اقیانوس هند، اقیانوس منجمد شمالی، اقیانوس منجمد جنوبی

بحیره ها:
بحیره ی کارابین، بحیره ی مدیترانه، بحیره ی بیرنگ، بحیره ی اختک، بحیره ی جاپان، بحیره ی شرقی چین، بحیره ی رندیمان، بحیره ی سیاه، بحیره ی سرخ، بحیره ی شمال، بحیره ی بالتیک، بحیره ی زرد.

جهیل ها (دریاچه ها):
بزرگ ترین جهیل ها عبارتند از: جهیل کسپین، جهیل سوپریور، جهیل ویکتوریا، جهیل ارال، جهیل میشگان، جهیل تانگانیکا، جهیل گرت بیر، جهیل بایکال، جهیل گرت سلیو (گرت سیلیف)، جهیل چاد، جهیل ایرن، جهیل وینیپگ، جهیل نیاسا، جهیل نادوگا، جهیل آنتریو، جهیل بلخاش، جهیل آنگا، جهیل اری، جهیل تی تی کاکا، جهیل نیکاراگو، جهیل اتابسکا، جهیل البرت، جهیل انیدیر، جهیل توانس، جهیل ونون

گفتنی است نصف کره ی جنوبی وسعت بیشتر (در حدود 81 فیصد) آب روی زمین را در خود جای داده است.

به طور کل اوسط عمق اقیانوس ها 4000 متر و اوسط عمق بحیره ها 3800 متر سنجش شده است . اقیانوس ها، بحیره ها و جهیل ها از بدو پیدایش تا کنون به اشکال و وسعت های مختلف تغییر شکل داده اند؛ اما شکل کنونی آن ها تقریباً از اواخر عهد سوم معرفت الارضی به همین طرف می باشد. بستر هر یک از آب ها دارای پستی ها و بلندی های متعدد و هم چنین سطوح هموار می باشد.

سطح آب اقیانوس ها، بحیره ها، جهیل ها و آب های ایستاده و غیر ساکن و آرام نبوده بلکه توسط امواج، مد و جزر و خاصتاً جریانات بحری در اقیانوس ها و بحیره ها در حرکت می آیند. اما بر عکس اعماق آن ها ساکن و آرام بوده به جز در حالت های استثنایی بعضی بر اثر بروز زلزله ها و آتشفشان ها و یا افتادن شهاب ثاقب و سایراشیا، به حرکت می آیند.

Waves امواج:
نوسان یا جنبش ذرات آب را موج می نامند که این نوع جنبش و یا حرکت در تمام آب ها از آب ایستاده گرفته تا آب های اقیانوس ها به مشاهده می رسد. این حرکت یا جنبش بر اثر برخورد وزش باد در سطح آب پدید می آید و اندازه شدت آن به سرعت باد و برخورد با موانع بستگی دارد ارتفاع امواج معمولاً تا 15 متر می رسد؛ اما مرتفع ترین امواجی که تاکنون ثبت شده در سال 1966 در اقیانوس آرام به ارتفاع 21 متر می باشد. ناگفته نباید گذاشت که امواج در اقیانوس ها، بحیره ها، جهیل ها و آب های ایستاده دایماً و به شکل متمادی به وجود می آید. (قسمت بالای امواج را سریا کاکل و حفره ی بین دو موج را سنگاب و فاصله بین سنگاب و کاکل را ارتفاع موج یاد می کنند.)

معمولاً سرعت امواج در آب اقیانوس ها 15 کیلومتر در ساعت بیشتر نمی باشد؛ اما سرعت امواجی که دراثر زلزله و یا آتشفشان به وجود می آیند تا بیش از 100 کیلومتر درساعت نیز می رسد. فاصله ی امواج در وسط اقیانوس ها از صد ها متر زیاد تر سنجش شده است؛ اما درساحل این فاصله کم می شود زیرا میدان کمتر دارد. مثلاً بلندی امواج اگر در وسط اقیانوس ها اگر 5/4 متر باشد در ساحل این بلندی به 5/1 متر می رسد.

در وسط اقیانوس ها در مواقع طوفانی، تپه های آبی پدید می آید که در چنین مواقع کشتی های کوچک تاب مقاومت نیاورده، سرنگون می گردند.

قدرت موج هایی که به ساحل برخورد می کنند خیلی زیاد بوده مثلاً موجی که 360 سانتی متر ارتفاع داشته باشد هر سی سانتر متر آن با قدرت بیش از صد تن به ساحل برخورد می کند. علاوتاً یک نوع امواج دیگر توسط زلزله و یا آتشفشان به وجود می آید که شدت آن مربوط به شدت زلزله ها و آتش فشان ها می باشد. اگر زلزله ای قوی در نزدیکی ساحل به وقوع پیوندد، امواجی بلند و خطرناک را به وجود می آورد که باعث تخریب و تباهی زیاد می گردد. مثلاً در سال 2005 میلادی زمین لرزه ی قوی در اقیانوس هند رخ داد که امواجی که از آن پدید آمد به نام سونامی یاد گردید. امواج سونامی تمام شهرهای ساحلی اندونزیا تا هند و افریقا را از بین برده، باعث تلفات بیش از 200000 نفر گردید.

ارتفاع امواج سونامی تا 30 متر و سرعت آن ها تا 100 کیلومتر درساعت ثبت شده است.

Tide مد و جزر:
بالا آمدن آب را مد و پایین آمدن آن را جزر می نامند. مد و جزر در جریان شب و روز در آب های وسیع به چشم می خورد و نظر به قوه ی جاذبه ی آفتاب و مهتاب این عمل متناوباً در اقیانوس و ابحار زیادتر و در جهیل ها و آب های ایستاده بنابر وسعت آن ها، در جریان شب و روز به وقوع می پیوندد. هرگاه آفتاب و مهتاب در یک سمت زمین قرار گیرند مد اعظمی و طرف مقابل آن جزر کامل و یا جزر اعظمی واقع می گردد. هر گاه آفتاب در یک سمت زمین و مهتاب در سمت دیگر زمین واقع گردد، مد خفیف یا کوچک و آن هم به سمتی که مهتاب قرار دارد، صورت می گیرد.

طوری که می دانیم آفتاب به مراتب نسبت به مهتاب بزرگ تر بوده و قوه ی جاذبه ی آن نیز زیادتراست؛ اما چون مهتاب نسبت به آفتاب به زمین نزدیک تر است بناءً قوه ی جاذبه مهتاب بالای زمین بیشتر عمل می کند. در اثر قوه ی جاذبه ی مهتاب در یک شبانه روز آب 6 ساعت به ارتفاع اعظمی خود و به طرف مقابل یا ساحل دیگر 6 ساعت به حد اصغری خود می رسد، ارتفاع مد در نقاط مختلف، متفاوت می باشد اما بزرگ ترین مد در خلیج فوندی Foundry Bay واقع در کانادا به ملاحظه رسیده که ارتفاع آن به 60/15 متر می رسد در حالی که ارتفاع مد در اوسط اقیانوس ها به 50 سانتی متر بالغ می گردد.

ناگفته نباید گذاشت که ارتفاع مد در بحیره ی مدیترانه به 88/1 متر و در بحیره ی مارمورا به 40 سانتی متر بالغ می گردد.

از مد و جزر استفاده های اقتصادی صورت می گیرد. انسان ها توانسته اند در نقاط مساعد بند ها اعمار کرده و از ذخیره ی آب بندها برای استحصال برق و نمک استفاده نمایند.

هم چنان کشتی های نسبتاً بزرگ از مد استفاده کرده در نقاط نزدیک بندر، اموال محموله ی خویش را تخلیه و بار دیگر بارگیری کرده و از این ره گذر مفاد زیاد به دست می آورند.

Ocean currents جریانات بحری:
جریانات بحری عبارت از آب هایی اند که در بین آب های اقیانوس ها به منزله ی دریاهای بزرگ جریان پیدا کرده، راه های دور و دراز را می پیمایند؛ یا به عبارت دیگر جریانات بحری از حرکت دایمی دریاها در سطح آب است که در بین آب های اقیانوس ها به جهت معین در جریان می باشند.

دانشمندان علت اصلی تولید این جریانات را وزش بادهای الیزه و ضد الیزه و بادهای غربی و مونسونی دانسته و هم چنان اختلاف درجه ی حرارت سطحی آب اقیانوس ها در نقاط مختلف و اختلاف مقدار املاح (نمک) در اقیانوس می دانند. البته بادهای الیزه و ضد الیزه بادهایی اند که از نقاط فشار بلند نیمه استوایی به مناطق فشار پست استوای می وزند.

جریانات گرم و سرد در اقیانوس ها

جریانات اقیانوس کبیر:
در اقیانوس کبیر دو جریان گرم وجود دارد: یکی از شمال خط استوا و دیگر از جنوب خط استوا. جریان هایی که در شمال خط استوا پدید می آید از غرب امریکای مرکزی آغاز یافته به طرف جزایر فلیپین حرکت می کند و از این جزایر به طرف سواحل شرقی چین پیش می رود. از آن جا مسیر خود را تغییر داده سواحل شرقی جاپان را عبور می کند و به طرف غرب سواحل ایالات متحده ی امریکا پیش می رود و سرانجام قسمتی از آن با جریانات سرد یک جا شده از بین می رود و قسمت دیگر آن دور خود را تکمیل نموده به محل اول خود می رسد. این جریان از جمله ی جریانات مهم بحر بوده و به نام کروشیو Kuroshio یاد می شود.

جریاناتی که در جنوب خط استوا قرار دارند مانند جریان شمال؛ از سواحل غربی امریکای مرکزی شروع شده سمت غرب و استرالیا پیش می روند. این جریانات زمانی که از سواحل شرقی استرالیا می گذرد، به جریان شرقی استرالیا موسوم می گردد. این جریان از شمال نیوزیلاند گذشته دور خود را در اقیانوس تکمیل می کند.

جریانات اقیانوس اطلس:
این جریان در ابتدا از دو شاخه تشکیل شده، یکی از جنوب خط استوا و دیگر آن از شمال خط استوا از سواحل غربی افریقا آغاز می یابد و با هم یک جا شده به جانب شمالی غرب حرکت می کند. از جزایر آنتیل گذشته داخل خلیج مکسیکو می گردد و از همین جاست که نام گلف استریم Gulf Stream را به خود می گیرد پس از سواحل جنوبی و شرقی فلوریدا گذشته به صورت شمال پیش می رود و یک قسمت از این جریانات با جریانات سرد یک جا شده از بین می رود و یک شاخه ی آن سواحل غربی اسپانیا و پرتغال را گذشتانده به محل اولی می رسد.

گلف استریم که از جمله ی مهم ترین جریانات گرم بحری محسوب شده دارای 160 کیلومترعرض و 620 متر عمق دارد و سرعت سیر این جریان در جنوب فلوریدا به 6 کیلومتر در ثانیه و در باقی حصص به 4 کیلومتر در ساعت می رسد.

جریان جنوب اقیانوس اطلس از کنار جهیل گینی Guinea به طرف غرب پیش رفته و پس از آن که ساحل امریکای جنوبی برخورد کرده به دو قسمت تقسیم می شود یکی آن به نام جریان برازیل و دیگر آن به نام جریان جنوبی استوایی یاد می گردد.

در اقیانوس هند جریان گرم بحری وجود دارد که اساساً از جنوب خط استوا شروع شده و به طرف غرب پیش می رود، پس از برخورد به ساحل به دو شعبه تقسیم می شود یکی به طرف غرب و دیگر به طرف موزنبیق پیش می رود.

علاوه بر جریانات گرم بحری جریانات سرد بحری نیز وجود دارد که مهم ترین آن عبارت است از جریان سرد همبولت Humbold که در جنوب اقیانوس آرام در سواحل چلی جریان پیدا می کند.

جریان سرد دیگر در جنوب اقیانوس اطلس جریان داشته جنوب غرب افریقا را متأثر می سازد این جریان به نام جریان بنگولا Bangulla Current یاد می گردد، علاوتاً جریانات سرد بحری دیگر در شمال اقیانوس آرام و اقیانوس اطلس وجود دارد، مسیر خود را متأثر می سازد.

جریانات بحری -چه گرم و چه سرد- در چگونگی تغییرات آب و هوای یک منطقه که در مسیر آن وقع است تاثیر دارد؛ مثلاً جریانات گرم بحری از مناطقی که می گذرد آب و هوای همان منطقه را گرم و مرطوب می سازد، مثلاً سواحل ناروی باوجود آن که از حیث عرض جغرافیایی بین 60 و 75 درجه عرض البلد شمالی قرار دارد، اما به دلیل جریانات گرم، دارای آب و هوای ملایم و مرطوب است. به صورت عموم آب و هوای سواحل ناروی در جریان زمستان یخ بندی نداشته کشتی رانی در سواحل آن حتی در جریان زمستان شدید امکان پذیر است در حالی که درجه ی حرارت هم عرض جغرافیایی آن خیلی سرد و شدید می باشد.

جریانات سرد بحری از مناطقی که می گذرد آن مناطق را سرد و خشک می سازد مانند جریان همبوکه که مناطق مسیر خود را سرد و خشک می سازد مثلاً: سواحل چلی که بین 40 درجه و 15 درجه عرض البلد جنوبی قرار دارد و سرد و خشک ساخته باعث به وجود آمدن صحرای اتاکارا گردیده است. این منطقه علاوه بر این که دارای آب و هوای سرد می باشد، مقدار بارندگی آن بسیار کم و ناچیز است و حتی در جریان چندین سال بیش از چند ملی متر نمی باشد.